Nhơ và sạch, thơm và hôi, đó là ý niệm của tâm thức ta. Một bông hồng mới được cắt vào chưng trong bình, còn xinh tươi và thơm ngát. Trái lại, thùng rác thì đầy vật xú uế và hôi hám. Nhìn như vậy là nhìn bề ngoài.
Nhơ và sạch, thơm và hôi, đó là ý niệm của tâm thức ta
Nhìn sâu hơn ta sẽ thấy rằng chỉ trong vòng năm ngày đóa hoa thơm sẽ biến thành rác. Ta chẳng cần phải đợi đến năm ngày mới thấy rõ điều đó. Ngay bây giờ nếu ta biết nhìn đóa hoa cho kỹ và sâu là ta có thể thấy được sự có mặt của rác. Khi ta nhìn thùng rác cũng vậy, ta biết chỉ trong vòng vài tháng những vật hôi hám kia sẽ biến thành rau cải tươi ngon hay thành những đóa hồng xinh đẹp. Nếu bạn là một người làm vườn giỏi, bạn sẽ thấy hoa trong rác và rác trong hoa không có gì khó khăn. Rác và hoa nương nhau mà có. Trong hoa có rác, trong rác có hoa, không thể có cái này mà không có cái kia. Không có cái nào quý hơn cái nào, cái nào cũng quý như nhau.
Hiểu được lý tương tức của vạn sự, vạn vật, ta không còn bị dính mắc bởi tâm phân biệt, không còn dơ và sạch, đẹp và xấu.
Tại các thành phố lớn ở một số nước có nhiều em bé mới mười bốn mười lăm tuổi đã phải làm nghề mại dâm. Có em rất đau khổ. Các em đâu muốn làm nghề này nhưng vì gia đình nghèo, các em bỏ quê lên thành phố để tìm việc và bị người ta gạt gẫm, dụ dỗ. Người ta nói làm nghề này kiếm được nhiều tiền hơn là bán hàng rong. Một khi sập bẫy, các em khó thoát ra được và từ đó các em mang mặc cảm tội lỗi, thấy mình không còn được trong sạch như bao cô gái nhà lành khác. Và các em thấy cuộc đời là địa ngục.
Hiểu được lý tương tức của vạn sự, vạn vật,
ta không còn bị dính mắc bởi tâm phân biệt, không còn dơ và sạch, đẹp và xấu.
Nếu các em đó biết nhìn sâu vào con người mình, nhìn sâu vào hoàn cảnh xã hội, các em sẽ thấy sở dĩ các em như thế này là vì người khác như thế kia, không thể nào khác hơn. Tại sao cô con gái nhà lành phải hãnh diện vì tư cách “con gái nhà lành” của mình? Cô được gọi là nhà lành vì nếp sống của gia đình cô như vậy, cô được nuôi nấng, dạy dỗ, bảo bọc, có đủ điều kiện để làm cô gái nhà lành. Còn người làm mại dâm đã không có những điều kiện trên, nên họ trở thành như vậy. Có gì phải ngạc nhiên hay mang mặc cảm? Chúng ta không ai thực sự có bàn tay sạch hết. Cũng không ai có quyền nói rằng “tôi không chịu trách nhiệm”. Em bé mại dâm ở thành phố Manila, Sài Gòn hay NewYork, sở dĩ như vậy là tại vì người lớn chúng ta đã quá bận rộn, quá ích kỷ, không có thì giờ ngó ngàng tới các em. Nhìn sâu vào đời sống của các em ta thấy rõ đời sống của những người không phải là mại dâm, những người được gọi là “lương thiện”. Và nhìn sâu vào đời sống của những người không phải là mại dâm, vào cách chúng ta sống hằng ngày, ta thấy được em bé mại dâm.
Ta phải thấu triệt lý tương tức, mọi thức có mặt trong nhau.
Cái này làm ra cái kia, không thể có cái này mà không có cái kia. Nhìn vào cái giàu, cái nghèo cũng vậy. Nước này sung túc thì nước kia đói khổ. Cái này có vì cái kia có. Cái sung túc được làm bởi những cái không sung túc. Cái nghèo khổ được làm bởi những cái không nghèo khổ. Đó là sự thật về bất công xã hội. Giống y như khi ta nhìn vào tờ giấy vậy. Cho nên ta phải cẩn thận, đừng dể mình bị giam hãm trong ý niệm.
Ta phải thấu triệt lý tương tức, mọi thức có mặt trong nhau. Ta có mặt trong mọi thức. Cho nên ta chịu trách nhiệm về mọi việc xảy ra quanh ta. Nếu em bé mại dâm hiểu được lý tương tức, em sẽ trút được gánh nặng của mặc cảm trong em. Em mang nỗi đau nhức của cả thế gian chứ không phải chỉ của riêng em. Và muốn giúp em thực sự, ta phải thấy được chính ta trong em và em trong ta, lúc đó ta mới có thể chia sớt với em tất cả gian truân của cuộc đời này.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh
